Zawierce & ww1

ZAWIERCIE W CZASIE I WOJNY ŚWIATOWEJ

Rozwój Zawiercia

Jedną z przyczyn, które wpłynęły na rozwóju Zawiercia na początku XX wieku, był brak zgody na budowę szosy Pilica – Siewierz ze strony gminy Kromołów. Wówczas władze powiatu będzińskiego wytyczyły tę drogę przez Zawiercie. W latach I wojny światowej Zawiercie posiadało okazały dworzec kolejowy, liczne fabryki oraz zakłady pracy, nie miało jednak praw i struktury miejskiej. Pod względem administracyjnym Zawiercie było wsią należącą do gminy Kromołów i zarzdzaną przez sołtysów jako przedstawicieli samorządu gminnego. Liczyła ona około 32000 mieszkańców. Największym okolicznym zakładem przemysłowym była fabryka włókiennicza należąca do Towarzystwa Akcyjnego Zawiercie (TAZ), która zatrudniała przed wybuchem wojny 6000 robotników. Natomiast Towarzystwo Akcyjne Sosnowieckich Fabryk Rur i Żelaza (huta Huldczyńskiego, czyli późniejsza Huta "Zawiercie") zatrudniało 3000 robotników.

Pomoc ubogiej ludności w Zawierciu

W okresie I wojny światowej w Zawierciu wzrosło bezrobocie, a to za sprawą zmniejszenia zatrudnienia w przedsiębiorstwie TAZ i zamknięciu huty Huldczyńskiego. Na początku wojny uwidoczniły się braki żywności. Ceny skoczyły o 50%. Mieszkańcy Zawiercia zamieszkujący tereny okupowane przez Niemców jeździli na tereny okupacji austrowęgierskiej w celu uzyskania żywności, która była tam znacznie tańsza.

Dnia 18 września 1914 roku w Domu Ludowym została założona bezpłatna kuchnia, która do 1 października 1915 roku wydała 1 051 922 bezpłatnych obiadów. Z tej liczby koszty 477 943 obiadów pokryło TAZ, a pozostałe 573 969 obiadów opłaciło Chrześcijańskie Towarzystwo Dobroczynności. Ogólna suma kosztów wyżywienia za wymieniony okres została ustalona na 35 933 rubli i 13 kopiejek. Jedna porcja kosztowała średnio 3, 41 rubla.

Dom Ludowy w Zawierciu (zdjęcie pochodzi z okresu po II wojnie światowej, gdy w budynku mieściło się kino) / The Folk House in Zawiercie (the picture ws taken after World War II when the building was turned into a cinema); www.dawne-zawiercie.pl, 29.03.2014 r.

W marcu 1916 roku kuchnia przeszła pod zarząd Rady Miejscowej Opiekuńczej. Powstała ona 15 lutego 1916 roku a jej prezesem był dr Józef Brzeziński. Zarząd Rady miał stałą siedzibę w Sosnowcu. Za swój główny cel Rada postawiła niesienie pomocy ubogiej ludności bez różnicy wyznania oraz przywrócenie normalnych stosunków życia społecznego i kulturalnego. Prezesem Rady Opiekuńczej Powiatowej działającej na terenie Zawiercia został wybrany dyrektor TAZ w Zawierciu, Stanisław Szymański.

Stosownie do rozporządzenia władz wojskowych mężczyźni zostali zatrudnieni przy naprawie szos, do sypania i ubijania ziemi. Zatrudniano też inteligencję w Zawierciu. Wojska niemieckie przez zakupy bielizny zimowej i ciepłej odzieży ożywiły upadający handel. Poczta i komunikacja były nieczynne. Osoby udające się poza granice Zawiercia musiały mieć przepustki wydawane przez Komitet Obywatelski.

12 stycznia 1915 roku w „Gońcu Częstochowskim” ukazała się informacja: „Nie tylko o dalsze obszary Królestwa Polskiego zostały dotknięte klęską wojny, lecz nawet niektóre gminy i osady w pow. Będzińskim jak: Gm. Kromołów, Żarki, Choroń, Pińczyce, Włodowice i inne. Ludność w tych gminach obecnie jest bezdomna: mieszka w dołach lub różnych sztucznie urządzonych jamach. Wiele osób, mając rodziny w Zagłębiu Dąbrowskim, opuściło rodzinne strony i przybyło tutaj szukać przytułku i poratowania przykrej doli" (za: www.dawne-zawiercie.pl/stycz, 29.03.2014 r.).

Epidemia tyfusu w Zawierciu i okolicach

Według „Kuriera Dla Wszystkich” wydanego dnia 17 marca 1915 roku w Zawierciu i okolicach miała się szerzyć epidemia tyfusu. W piśmie pojawiła się informacja:

„Z okolic Sosnowca. Z okolic Sosnowca zbiegło dużo ludzi, którzy mówią o epidemii tyfusu szerzącego się tam oraz w Zawierciu, Myszkowie i okolicy. Do rozwoju chorób przyczyniła się nędza i brak pracy. Początkowo Niemcy walczyli z epidemią, później jednak dali spokój i zaczęli ewakuować rannych z tych miejscowości i zostawiają ludność bez opieki lekarskiej. W Sosnowcu pozostał mały garnizon żołnierzy. W Zawierciu i Myszkowie nie ma wcale żołnierzy. W Sosnowcu zmarło w przeciągu trzech tygodni 80 osób na tyfus, a w Zawierciu przeszło 1000.” (cytat za: "Kuryer dla wszystkich", nr 76 (17.03.1915 r.), s. 2; czasopismo dostępne na stronach biblioteki cyfrowej Uniwersytetu Warszawskiego:https://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=1842&from=publication, 29.03.2014 r.).

 Zawiercie – podział administracyjny

W dniu 1 lipca 1915 roku weszła w życie ordynacja miejska  dla obszarów „Polski rosyjskiej” podlegających niemieckiej administracji. Ordynacją miejską zostały objęte m.in.: Będzin, Częstochowa, Sosnowiec i Zawiercie. Wymieniony akt prawny scalił Małe i Duże Zawiercie w jeden organizm miejski i Zawiercie uzyskało status miasta. Ziemia zawierciańska wchodziła nadal w skład powiatu będzińskiego. Już 30 czerwca 1916 roku można było w „Gazecie Łódzkiej” znaleźć informację:

"<<Iskra>> sosnowiecka donosi: Jak wiadomo, w r. ub. połowa miasta Zawiercia należała do okupacji niemieckiej, a druga połowa do okupacji austro-węgierskiej. Po upływie kilku miesięcy całe Zawiercie przeszło pod okupację  niemiecką, a granice posunięto do tzw. Wydry, obok fabryki Huldczyńskiego. W tych dniach znowu przesunięto linię graniczną bliżej Zawiercia, która biegnie od fabryki Huldczyńskiego obok cmentarza, ulicą, na której mieści się teatr „Lutnia”, do dworca kolejowego. Pozostałe ulice należą do władz niemieckich. Przesunięcie linii napotkało wiele trudności, przy tym mieszkańcy zajętych ulic byli chwilowo pozbawieni możności nabywania artykułów spożywczych w mieście. Po kilku tygodniach sprawę uregulowano. Świeżo zajęta część Zawiercia podlegać będzie odtąd zarządowi wójta gminy Kromołów, który mieszka stale w Łośnicach". (za: www.dawne-zawiercie.pl/czerwiec_w_zawierciu_, 29.03.2014 r.)

Kasia Wnuk